Жамбыл облысы
Әділет департаментінің
сот орындаушылардың қызметін
реттеу және бақылау бөлімінің
бас маманы Рамазан Балыков
Сыбайлас жемқорлық – кез келген өркениетті қоғамның басты проблемаларының бірі. Бұл ұғым латын тілінен алынған «corruptio», яғни «бұзу», «параға сатып алу» деген мағына береді. Сыбайлас жемқорлық – бұл мемлекеттік қызметкерлердің, лауазымды тұлғалардың, не жеке ұйымдардың өз қызметтік өкілеттіктерін жеке бас пайдасы үшін пайдалануы.
Қазіргі таңда сыбайлас жемқорлық тек дамушы елдерге ғана емес, әлемнің дамыған мемлекеттеріне де тән құбылыс болып отыр. Алайда оның қоғамға тигізетін кері әсері, халықтың билікке деген сенімін жоғалтуы, экономикалық және саяси тұрақсыздықтың орын алуы оны әлемдік деңгейдегі қауіп-қатер қатарына жатқызады.
Сыбайлас жемқорлықтың түрлері мен белгілері
Сыбайлас жемқорлықтың бірнеше түрі бар:
- Пара алу және беру – лауазымды тұлғаның өз өкілеттігін белгілі бір сыйақы үшін пайдалануы;
- Қызметтік жағдайын асыра пайдалану – заңмен тыйым салынған әрекеттерді орындау арқылы жеке немесе топтық мүддені көздеу;
- Жемқорлықтық келісімдер – мемлекеттік сатып алулар, тендерлер, рұқсат беру процестерінде әділетсіз шешім қабылдау;
- Жемқорлық арқылы мансаптық өсу – таныс арқылы жұмысқа тұру, лауазым алу, оқу орнына түсуді қамтамасыз ету.
Бұл әрекеттердің барлығы – заңға қайшы, қоғам үшін өте зиянды. Сыбайлас жемқорлық әділдік қағидаларын бұзады, әлеуметтік теңсіздік тудырады, халықтың мемлекеттілікке деген сенімін әлсіретеді.
Сыбайлас жемқорлықтың салдары
Сыбайлас жемқорлықтың салдары әр салада көрініс табады:
- Экономикада: Инвесторлар мемлекетке сенімсіздік танытады, көлеңкелі экономика дамиды, бюджеттік қаражат тиімді жұмсалмайды;
- Білім мен денсаулық сақтау жүйесінде: Сапасыз қызмет көрсетіледі, біліктілігі төмен мамандар жұмыс істейді, ал білім адал еңбектің емес, ақшаның жемісі болып қалады;
- Саясатта: Халық пен билік арасындағы алшақтық күшейеді, мемлекеттік шешімдер жеке мүдде үшін қабылданады.
Дамыған елдерде жемқорлықтың деңгейі төмен, себебі ол жерлерде заңның үстемдігі қатаң сақталады, қоғамның құқықтық мәдениеті жоғары, мемлекеттік қызметкерлердің жауапкершілігі жоғары деңгейде.
Қазақстандағы жағдай және жүргізіліп жатқан іс-шаралар
Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алған күннен бастап сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бағытында нақты шаралар қабылдауда. Осы орайда қабылданған маңызды құжаттардың бірі – «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заңы. Сонымен қатар:
- Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі құрылды;
- «Адал Ұрпақ», «Саналы Ұрпақ» жобалары арқылы жастар арасында адалдық пен әділдік қағидалары насихатталуда;
- Электрондық үкімет (eGov) арқылы мемлекеттік қызметтер цифрландырылып, адами фактор азайтылып жатыр;
- Мемлекеттік қызметкерлердің табысын жариялау, лауазымға тағайындау барысында ашық конкурс өткізу тәжірибесі енгізілді.
Соңғы жылдары жүргізілген реформалар нәтижесінде кейбір салада ашықтық пен есептілік арта түскені байқалады. Дегенмен бұл бағыттағы жұмыстар жүйелі түрде жалғасуы қажет.
Жастардың рөлі және қоғамның белсенділігі
Сыбайлас жемқорлықпен күресте тек мемлекеттік органдардың емес, бүкіл қоғамның, әсіресе жастардың рөлі ерекше. Білім беру мекемелерінде академиялық адалдық қағидасы қалыптасуы тиіс. Әрбір жас азамат пара алмау мен бермеудің жауапкершілігін түсінсе, болашақта әділ қоғам қалыптасады.
Қоғам белсенділері мен еріктілер де бұл бағытта түрлі акциялар, тренингтер, семинарлар ұйымдастырып, сыбайлас жемқорлыққа «нөлдік төзімділік» мәдениетін қалыптастыруға өз үлесін қосып келеді.
Қорытынды
Сыбайлас жемқорлық – кез келген елдің болашағына балта шабатын қауіпті дерт. Оның алдын алу үшін қоғамның барлық саласында әділеттілік пен ашықтық орнауы қажет. Әр адам заңға бағынып, адал еңбек етуді өзіне міндет санауы керек. Сол кезде ғана біз дамыған, әділ әрі парасатты қоғам құрамыз.
Сыбайлас жемқорлықпен күрес – бұл күнделікті өміріміздің бір бөлігіне айналуы тиіс. Себебі адалдық пен әділдік – ұлттың ұлы қасиеті.
